Wprowadzenie do modelu Hofstede’a
Nie sposób prowadzić poważnej refleksji nad współczesnym zarządzaniem międzykulturowym, komunikacją społeczną czy tożsamością organizacyjną bez odniesienia się do koncepcji wymiarów kultury narodowej Geerta Hofstede’a. Holenderski psycholog społeczny wykreślił różnice kulturowe między narodami, tworząc sześciowymiarowy model opisujący zbiorowe wzory myślenia, odczuwania i działania społeczeństw. Model, choć kontrowersyjny, umożliwił przeniesienie badań kulturowych w sferę ilościową i porównawczą.
Dystans Władzy (Power Distance Index – PDI)
Polska, z wynikiem około 68, wykazuje znaczną akceptację dla hierarchii – wyższą niż Dania, ale niższą niż Malezja czy Filipiny. W praktyce oznacza to przyzwolenie na autorytarny styl zarządzania. Pracownicy w Polsce częściej oczekują silnego przywództwa i unikają konfrontacji z przełożonymi.
Indywidualizm kontra Kolektywizm (IDV)
Z wynikiem około 60 Polska plasuje się wśród społeczeństw umiarkowanie indywidualistycznych, blisko takich krajów jak Niemcy czy Francja. Daleko jej jednak do silnie indywidualistycznych Stanów Zjednoczonych czy Australii. Kultura organizacyjna oscyluje między potrzebą samodzielności a niechęcią do wyróżniania się.
Męskość kontra Kobiecość (MAS)
Polska to kultura umiarkowanie męska – doceniająca sukces, ale niepozbawiona wartości wspólnotowych. W Japonii dominuje męskość, podobnie w USA, natomiast kraje skandynawskie (Dania, Szwecja) kładą większy nacisk na jakość życia i równość.
Unikanie Niepewności (Uncertainty Avoidance Index – UAI)
Polska z wynikiem powyżej 90 znajduje się wśród narodów najbardziej niechętnych niepewności. Preferowane są procedury, regulacje i dokumenty. W przeciwieństwie do bardziej elastycznych kultur, takich jak Singapur czy Dania, polskie społeczeństwo unika ryzyka i eksperymentu.
Orientacja Długoterminowa (Long-Term Orientation – LTO)
Polska zajmuje pozycję pośrednią – ceni stabilność, ale nie wyróżnia się wytrwałością i strategicznym planowaniem. W przeciwieństwie do Chin czy Korei Południowej, Polska nie wykazuje silnej tendencji do inwestowania w przyszłość ani planowania międzypokoleniowego.
Przyzwolenie kontra Powściągliwość (Indulgence vs. Restraint – IVR)
Polska to społeczeństwo zachowawcze, bliższe powściągliwości. W odróżnieniu od kultur hedonistycznych, jak Szwecja czy Argentyna, w Polsce panuje większy sceptycyzm wobec radości i przyjemności, co przekłada się również na kulturę pracy i życia społecznego.
Krytyka modelu i znaczenie kontekstu
Model Hofstede’a zyskał popularność w zarządzaniu, marketingu i HR, także w Polsce, jednak nie brakuje mu krytyków. Antropologowie kultury i socjolodzy, tacy jak Clifford Geertz czy Pierre Bourdieu, wskazują na jego redukcjonistyczny charakter i pomijanie różnic klasowych, płciowych czy regionalnych. Ponadto dane, na których bazuje, pochodzą głównie z badań IBM sprzed pół wieku.
Podsumowanie: narzędzie, nie wyrocznia
Geert Hofstede podkreślał, że jego teoria to mapa, a nie terytorium. Model wymaga krytycznego stosowania. Polska, jako społeczeństwo między Wschodem a Zachodem, zyskuje dzięki niemu możliwość refleksji nad własną kulturą organizacyjną i społeczną, ale nie może jej zamknąć w sztywnych kategoriach.